Titel: De Aanslag
Plaats van uitgave: Amsterdam
Jaar van eerste uitgave: 1982
Gelezen druk: vierenvijftigste druk
Aantal pagina's: 224
Genre: oorlogsroman, psychologische roman
Samenvatting
Eerste episode: 1945Het is januari 1945. In Haarlem zit het gezin Steenwijk (moeder, vader, Anton en Peter) in de eetkamer van hun villa. De jongens maken ruzie, het is koud en er wordt besloten tot een spelletje mens-erger-je-niet voor het slapengaan. De rust wordt echter ruw verstoord door harde knallen op straat en vol ontzetting ziet het gezin hoe de NSB’er Fake Ploeg wordt doodgeschoten en door de buren Korteweg voor huize Steenwijk wordt gelegd.
Peter wil naar buiten om het lichaam weg te halen, maar wordt tegengehouden door de ouders. Het duurt niet lang voor de Duitsers aankomen en Anton en zijn ouders meenemen. Peter is erin geslaagd te vluchten. Anton wordt in een auto opgesloten, ziet zijn ouders verdwijnen en de Duitsers het huis bombarderen.
Hij wordt naar het politiebureau gebracht en moet in een cel slapen, waar hij een aardige vrouw ontmoet die hem gerust stelt. Een uur later wordt Anton uit zijn cel gehaald en per motorfiets naar de plaatselijke bevelhebber gebracht. Deze weet niet waar zijn ouders zijn, maar als Anton vertelt over zijn oom en tante in Amsterdam, wordt besloten dat hij daarheen gaat. De vrachtwagen die hem wegbrengt, wordt onderweg getroffen door een luchtaanval, maar Anton komt toch veilig in Amsterdam aan.
Tweede episode: 1952Na de bevrijding, horen Anton en zijn oom en tante dat zijn ouders en broer Peter op de avond van de aanslag gedood zijn. Anton blijft bij zijn oom en tante wonen en gaat medicijnen studeren. Op twintigjarige leeftijd, in 1952, keert hij terug naar Haarlem – op uitnodiging van een studiegenoot.
Tweede episode: 1952Na de bevrijding, horen Anton en zijn oom en tante dat zijn ouders en broer Peter op de avond van de aanslag gedood zijn. Anton blijft bij zijn oom en tante wonen en gaat medicijnen studeren. Op twintigjarige leeftijd, in 1952, keert hij terug naar Haarlem – op uitnodiging van een studiegenoot.
Het feest wordt gehouden in de buurt van zijn oude straat, en als er foute grappen worden gemaakt over de Korea-oorlog in vergelijking met WO II, verlaat Anton het feest. Hij komt weer in zijn oude straat en wordt gezien en binnengevraagd door zijn oude buurvrouw Beurner, wier man dement is geworden.
Ze vertelt Anton dat zijn ouders werden vermoord omdat ze de Duitsers aanvielen, dat de buren Korteweg zijn verhuisd en dat er op de plek waar eerst Antons huis stond, een monument is opgericht voor oorlogsslachtoffers. Als Anton erheen gaat, ziet hij dat de namen van zijn ouders er wel op staan, maar die van Peter niet. Thuis vraagt hij zijn oom en tante waarom ze hem nooit verteld hebben over het monument. Ze zeggen dat ze dat wel hebben gedaan maar dat hij er niet heen wilde.
Derde episode: 1956Tijdens zijn studie gaat Anton op kamers wonen, een eindje bij zijn oom en tante vandaan. Hij specialiseert zich in de anesthesie. Ondertussen neemt het communisme wereldwijd toe en ook in Nederland breken relletjes uit. Anton houdt zich er verre van, maar op een avond is hij getuige van een geweldpleging door politie en tot zijn grote verbazing bevindt Fake Ploeg junior zich in de menigte – de zoon van de vermoorde NSB’er, zoveel jaren geleden.
Derde episode: 1956Tijdens zijn studie gaat Anton op kamers wonen, een eindje bij zijn oom en tante vandaan. Hij specialiseert zich in de anesthesie. Ondertussen neemt het communisme wereldwijd toe en ook in Nederland breken relletjes uit. Anton houdt zich er verre van, maar op een avond is hij getuige van een geweldpleging door politie en tot zijn grote verbazing bevindt Fake Ploeg junior zich in de menigte – de zoon van de vermoorde NSB’er, zoveel jaren geleden.
Anton vraagt hem binnen en ze praten over hun veranderde levens. Fake, die destijds bij Anton in de klas zat op het lyceum en gepest werd met zijn vader, werkt nu in een huishoudzaak en is ervan overtuigd dat de communisten de oorlog veroorzaakten. Na de dood van zijn vader raakten zijn moeder en hij aan de bedelstaf. Hij weigert te geloven dat zijn vader een slecht mens was. Uit frustratie, woede en verdriet gooit Fake een steen door de kamer en vertrekt, maar komt even later terug en bedankt Anton omdat hij het op school altijd voor Fake opnam.
Vierde episode: 1966Jaren gaan voorbij. Anton wordt arts-assistent en trouwt met Saskia de Graaff, met wie hij een dochtertje krijgt, Sandra – zijn oom is dan al overleden. Saskia’s vader, meneer De Graaff, heeft in de oorlog gediend als verzetsstrijder. Als een goede vriend van hem overlijdt, breekt er in een café na de begrafenis een discussie los over de ware redders van de oorlog: de Amerikanen of de Russen.
Vierde episode: 1966Jaren gaan voorbij. Anton wordt arts-assistent en trouwt met Saskia de Graaff, met wie hij een dochtertje krijgt, Sandra – zijn oom is dan al overleden. Saskia’s vader, meneer De Graaff, heeft in de oorlog gediend als verzetsstrijder. Als een goede vriend van hem overlijdt, breekt er in een café na de begrafenis een discussie los over de ware redders van de oorlog: de Amerikanen of de Russen.
Tot zijn verbazing ontmoet Anton hier een zekere Cor Takes, de moordenaar van Fake Ploeg. Buiten praten zij met elkaar, en Cor vertelt dat hij Fake doodde omdat het moest, ongeacht de gevolgen. Anton komt erachter dat de vrouw met wie hij die nacht in de cel zat, de vriendin van Cor was die ook meedeed aan de moord – Truus Coster, die ook vermoord werd door de Duitsers. Er blijft één brandende vraag over: waarom werd het lichaam van Ploeg door de buren Korteweg voor Antons huis neergelegd?
Anton gaat met Sandra en Saskia naar het strand, waar hij ligt te denken over Truus. Thuis gebeurt ditzelfde, en bij het zien van een foto van Saskia beseft Anton dat hij zich Saskia en Truus hetzelfde voorstelt. De volgende dag gaat Anton weer naar Takes toe.
Er is dan veel media-aandacht voor de vrijlating van een oud-officier van de SS, die veel mensen vermoord heeft. Ook Takes en Anton zijn hierdoor van streek. In het souterrain van Takes’ appartementgebouw praten ze over Truus, die Fake de laatste twee schoten gaf en door hem zelf neergeschoten werd. Op een foto van haar ziet Anton dat ze op Saskia lijkt. Takes heeft nog steeds haar pistool.
Laatste episode: 1981De tijd verstrijkt en Anton wordt ouder. Hij scheidt van Saskia en hertrouwt met Liesbeth, met wie hij een zoon krijgt: Peter. Hij brengt zijn vakanties door in Toscane en krijgt af en toe last van paniekaanvallen als hij ineens een flashback heeft van 1945. Als zijn dochter Sandra zestien is, neemt hij haar mee naar zijn oude straat.
Laatste episode: 1981De tijd verstrijkt en Anton wordt ouder. Hij scheidt van Saskia en hertrouwt met Liesbeth, met wie hij een zoon krijgt: Peter. Hij brengt zijn vakanties door in Toscane en krijgt af en toe last van paniekaanvallen als hij ineens een flashback heeft van 1945. Als zijn dochter Sandra zestien is, neemt hij haar mee naar zijn oude straat.
Ze mogen binnen in het huis dat nu op de plek van Antons ouderlijk huis staat en ineens ziet Anton op het monument ook de naam Takes, waarmee waarschijnlijk Takes’ broertje bedoeld wordt. Samen met Sandra bezoekt Anton Truus’ graf.
In 1981 zijn er demonstraties tegen atoomenergie waar Anton zich niets van aantrekt, maar hij wordt gedwongen mee te doen als hij last krijgt van kiespijn en zijn tandarts alleen wil helpen als hij mee gaat demonstreren. Op die demonstratie treft Anton niet alleen zijn inmiddels negentienjarige zwangere dochter Sandra en haar niet zo fatsoenlijke vriend, maar tot zijn verbazing ook zijn oude buurvrouw Karin Korteweg, degene die samen met haar vader het lijk van Fake Ploeg bij Anton voor de deur sleepte.
Karin vertelt dat Peter die nacht bij hen naar binnen glipte, hen onder schot hield en even later doodgeschoten werd door een Duitser. Ook komt Anton erachter dat het lichaam van Ploeg bij hen op de stoep belandde omdat meneer Korteweg zijn geliefde hagedissenverzameling niet wilde opgeven.
Nadat Karin en haar vader zagen hoe Anton en zijn familie beschuldigd werden – na verhoor werden zijzelf vrijgelaten – kreeg haar vader een gigantisch schuldgevoel en vermoordde hij zijn hagedissen. Na de oorlog verhuisden ze, maar Karins vader pleegde in 1948 zelfmoord, uit angst dat Anton zich op hem zou komen wreken.
Tot slot vraagt Anton aan Karin waarom ze Fake juist voor zijn huis neerlegden en niet bij het bejaarde echtpaar Aarts. Karin antwoordt dat haar vader dat niet wilde omdat het echtpaar Aarts joden in huis had. Na deze ontdekking loopt Anton weg bij Karin en vervolgt samen met zijn zoon Peter de demonstratiestoet.
Bron samenvatting: http://www.scholieren.com/boek/582/
------------------------------------------------------------------------------------------
De recensie
Wederom een literair kunstwerk van Mulisch
Door Thamar de Jong
Omdat Mulisch mij al eens eerder met zijn boek 'Siegfried' bij de kladden had gepakt, besloot ik dat het weer eens tijd was om een ander literair hoogstandje te lezen. Dit keer werd het 'De Aanslag'.
Mulisch groeide op in de Tweede Wereldoorlog, en dat zie je duidelijk terug in zijn boeken. Hij schrijft namelijk bijna altijd over de oorlog, maar niet op een doorsnee manier. Zijn boeken beginnen meestal met een pakkend eerste hoofdstuk, waardoor de lezer onmiddellijk in het verhaal getrokken wordt. Zo ook bij 'De Aanslag'. Mulisch won in 1986 de Diepzee-prijs voor dit boek en dat is naar mijn mening zeker niet onterecht. Het boek is daarnaast ook verfilmd door de regisseur Fons Rademakers, en later ook bekroond met een Golden Globe en een Oscar.
Ik denk dat Mulisch dit boek geschreven heeft met de bedoeling de lezer op de feiten te drukken. Er komt in dit boek duidelijk naar voren hoe belangrijk het is om over de oorlog en de gevolgen daarvan na te denken. De oorlog is niet iets om te vergeten. Veel mensen hebben erg traumatische dingen meegemaakt en het is belangrijk daar over te praten en elkaar daar in te steunen. Dit idee kwam naar mijn mening wel in het boek naar voren, omdat de hoofdpersoon ook met dit soort problemen te kampen had.
Mijn verwachtingen van dit boek waren vooraf erg hoog. Ik had al eens eerder een boek van Mulisch gelezen, namelijk 'Siegfried'. Dit boek heeft mij erg aan het denken gezet en ik vond het één van de beste boeken die ik ooit gelezen had. Daarom koos ik er ook voor om nog een bestseller van Mulisch te lezen. Al is het boek op leesniveau vier, en denk ik zeker dat ik leesniveau vijf aan zou kunnen, toch wilde ik dit boek zo graag lezen dat ik besloot het toch nog maar als afsluiting van leesniveau vier te lezen.
Het verhaal begint op een avond in 1945. De familie Steenwijk is net aan het mens-erger-je-nieten, wanneer zij opeens zes schoten horen. Er blijkt een NSB-er vlak bij hun huis neer te zijn geschoten en de buren van de familie dragen het lijk van de NSB-er tot vlak voor het huis van de familie Steenwijk. Peter, de oudste zoon van de familie, rent naar het huis van de buren en pakt ondertussen het pistool van de neergeschoten man. Wanneer de Duitsers komen, schieten ze uit wraak de ouders en Peter dood. De jongste zoon van de familie, Anton, weet dat echter niet.
De twaalfjarige Anton wordt naar een cel gebracht, waar hij een nacht met een verzetsstrijdster doorbrengt, die hij echter niet kan zien omdat het zo donker is. Later wordt hij naar Amsterdam gebracht en gaat daar bij zijn oom en tante wonen.
Na de oorlog gaat Anton niet meer terug naar de stad Haarlem, waar dit allemaal gebeurd is. Hij is er totaal niet mee bezig. Hij lijdt zijn eigen leven als geneeskundestudent en trouwt en krijgt een kind. Pas op latere leeftijd gaat hij terug om stukje bij beetje uit te zoeken wat er precies gebeurd is, of zijn ouders dood zijn en waarom de buren het lijk versleepten voor hun huis. Hij krijgt daarbij steeds aanwijzingen van verschillende personen die een belangrijke rol hebben gespeeld in deze geschiedenis.
Aan de ene kant lijkt dit wel een beetje ongeloofwaardig. Je kunt toch niet zo onverschillig blijven wanneer jij de enige overlevende bent van jouw gezin? Dit wil je toch uitzoeken? Aan de andere kant lijkt dit weer volkomen logisch met hoe Mulisch het personage Anton beschrijft. Ik kan me heel goed inleven in Anton en snap dat hij liever wil vergeten wat er allemaal gebeurd is. Wanneer je dit boek gaat lezen zul je merken dat je er meer begrip voor gaat krijgen waarom sommige mensen in dergelijke situaties op deze manier handelen.
Omdat Mulisch onmiddellijk in zijn eerste hoofdstuk al begint met een ingrijpende gebeurtenis, zit je meteen helemaal in het verhaal. Je wilt weten hoe het afloopt en blijft doorlezen.
Mulisch heeft een spannende schrijfstijl een beschrijft veel details, waardoor de lezer een duidelijk beeld krijgt van hoe de situatie is. Ook vind ik dit boek heel interessant en bijzonder omdat Mulisch Anton steeds weer beschrijft in verschillende fasen van zijn leven. Het is fascinerend om te zien hoe een naïeve jongen opgroeit tot een student en later een arts, met een eigen gezin. Ik vind dit boek fantastisch omdat het een fascinerende psychologische roman is, met ook nog eens een spannend verhaal en een spannende schrijfstijl.
Inmiddels is het boek natuurlijk niet meer heel actueel, de oorlog is immers alweer 65 jaar geleden. Toch is het heel bijzonder hoe Mulisch kan beschrijven hoe erg de nasleep van een oorlog kan zijn en kan dit boek jong en oud nog steeds boeien.
Dit boek is een fascinerende psychologische roman, met een spannend verhaal en een spannende schrijfstijl. Een echte klassieker die iedereen gelezen moet hebben!
Titel: De Aanslag
Schrijver: Harry Mulisch
Aantal pagina's: 224
Uitgever: Harry Mulisch Amsterdam
Jaar van uitgave: 1982
