Titel: Een reis door het Apenland
Schrijver: J.A. Schasz M.D. alias Gerrit Paape
Het boek 'Een reis door het Apenland' werd geschreven door J.A Schasz M.D, die ook wel bekend staat onder zijn echte naam Gerrit Paape, en werd gepubliceerd in 1788. Dat was een roerige tijd waarin Nederland verwikkeld was in politieke twisten tussen de patriotten en de prinsgezinden, en ook de tijd van de Verlichting. Dat komt ook naar voren in dit boek en daarom is 'Een reis door het Apenland' een representatief boek voor de Verlichting.
Ten eerste wordt gelijk al duidelijk dat dit boek bij de Verlichting hoort wanneer je naar het genre kijkt. Dit boek is een imaginair reisverhaal, een genre dat in de Verlichting veel voorkomt. Het verhaal vertelt een verhaal maar heeft daarnaast ook een onderwijzend karakter. Imaginaire reisverhalen beschreven reizen naar landen, gebieden en volken die niet bestonden en door de schrijver verzonnen waren. Verlichte auteurs schreven in dat genre om te kunnen dromen over betere, rechtvaardigere samenlevingen. Bij de auteurs leefde heel erg het idee dat de wereld maakbaar en verbeterbaar was. Dit kenmerk zie je in 'Een reis door het Apenland' terug.
Dit verhaal is ook nog eens een satire. Bij een satire uiten auteurs op humoristische wijze hun kritiek op de maatschappij. Een voorbeeld van een bekende satires zijn 'De lof der zotheid' van Erasmus en 'Animal Farm' van George Orwell. Schatsz alias Paape steekt in dit boek de draak met allerlei dingen die zich in die tijd afspeelden. Zo waren er in die tijd twisten tussen de patriotten en de prinsgezinden, Schatz zelf was een patriot. Dit conflict symboliseren de eenianen en de vijfianen in het boek, die tegenover elkaar staan in hun strijd. Door een fantasiewereld te verzinnen konden Schatsz en de schrijvers van werken als Gulliver's Travels of Robinson Crusoe hun ongezouten mening over de maatschappij toch uiten. De auteurs konden niet op het kritisch onderwijzende karakter van hun werk aangesproken worden; het was immers toch een verzonnen verhaal. Dit is een kenmerk dat het boek representatief is voor de Verlichting.
Een derde kenmerk van de Verlichting in dit boek is feit dat rationalisme in dit boek centraal staat. In het rationalisme staat het gebruiken van het gezonde verstand centraal. De mens moest zelf nadenken en niet zomaar aannemen wat hij hoorde. Op een gegeven moment willen in het boek apen hun staart afhakken omdat ze meer op mensen willen lijken. Er zijn twee groepen die tegenover elkaar staan. Eén groep denkt dat ze dit beter niet kunnen doen en probeert dit aan de rest duidelijk te maken. Later in het boek wordt duidelijk dat het fout gaat wanneer je zonder na te denken doet wat je verteld wordt. Dit is eigenlijk wat het hele rationalisme en de hele denkwijze van de Verlichting inhoudt. Uit onderstaand fragment blijkt dat het verkeerd is om een beslissing van anderen blind te volgen.
Uit dit alles blijkt wel dat 'Een reis door het Apenland' zeker een representatief boek is voor de Verlichting. Het genre klopt helemaal voor die tijd, de tekst heeft een satirisch karakter en het rationalisme komt in het boek sterk naar voren. Het is een aanrader voor de lezer die geïnteresseerd is in de situatie rond 1788. Bovendien is de tekst door het satirische karakter ook wel grappig om te lezen.
